Đào thất thốn - giống đào vương giả

Cứ mỗi độ tết đến xuân về, người miền Nam chọn những chậu mai vàng còn người miền Bắc thường tìm kiếm cho mình những cây đào, thậm chí chỉ là 1 cành đào với những nụ hoa tươi thắm, góp phần tăng thêm không khí ngày xuân. Chính vì vậy mà thị trường hoa đào ngày tết luôn nhộn nhịp, đa dạng về chủng loại và kiểu dáng. Với thú chơi đào thì có nhiều loại như : Đào phai, đào bích, đào rừng, đào vườn, đào đá…...Nhưng những cây đào đem lại giá trị thẩm mỹ cũng như giá trị kinh tế cao, trong đó phải kể đến đào Thất thốn, loại đào mà nhiều người cho rằng nó đã mai một dần theo thời gian.Đào Thất thốn ưa cái sự “ít”, thân cô độc, ít cành và là loại " Nuôi mãi không chịu lớn !" Mầm nhỏ xanh tía như lưỡi kiếm vung lên. Hoa đỏ thắm tươi, nếu cây ít hoa thì bền kỳ lạ, nếu hoa nở nhiều thì chóng tàn hơn đào thường và hiếm khi chịu nở hoa đúng Tết Nguyên đán.
Mỗi thốn, tức mỗi tấc theo cách gọi của các cụ có thể có 7 hoa đào, vì thế mới có tên gọi Thất thốn.Hay cách lý  cùn và tếu thì "Thất thốn có nghĩa là… tốn thời gian, vì chăm đào Thất thốn rất kỳ công, tốn nhiều thời gian . Có rất nhiều cách giải thích khác về tên gọi của loại đào "quý tộc" này như: Thất là vì thông thường cả cây đào một năm chỉ ra 7 hoa, rồi lá dài 7cm hay một năm các cành chỉ lớn thêm 7 tấc… cây chỉ chịu cao thêm khoảng 7 thốn (hơn 20cm nên được gọi là "thất thốn" ..... Chúng ta cùng du ngoại để xem giống đào quý này có ở những đâu.


  Ở Nhật Tân :

Dáng hình trầm mặc, cổ kính. Vẻ phong trần sương gió tựa tùng bách trong tranh thủy mặc xưa. Không đợi tới cành, những lá non tơ như lưỡi kiếm, những hoa thắm sắc hơn hoa hồng bật ra từ gốc và thân. Đào Thất thốn mê hoặc người chơi ngay từ cái nhìn đầu tiên.

Chế ngự được giống đào Thất Thốn không phải là chuyện “một sớm, một chiều”, không phải cứ muốn là được. Những phương pháp chăm sóc thông thường như tuốt lá, chiết, ghép, tỉa cành, khoanh gốc…đều bất lực với đào Thất Thốn.

Ở Lạng Sơn :
Không có nhiều loại và diện tích trồng đào cũng ít hơn Hà Nội hay các tỉnh đồng bằng Bắc bộ nhưng Lạng Sơn lại có được những cây đào đem lại giá trị thẩm mỹ cũng như giá trị kinh tế cao, trong đó phải kể đến đào Thất thốn, loại đào mà nhiều người cho rằng nó đã mai một dần theo thời gian.
    
Không chỉ riêng ở Lạng Sơn mà ở nhiều nơi cũng xuất hiện đào Thất thốn. Tuy nhiên hiện nay, số lượng loại đào này không nhiều và tập trung rải rác ở các nơi. Lý do chính vì hoa nở ít khi vào dịp tết và thời gian chăm sóc một cây đào khá lâu. Loại đào này không trồng tập trung thành từng vườn đào như ở các tỉnh đồng bằng bởi đặc điểm sinh học của cây đào Thất thốn có đôi chút khác và diện tích chuyên trồng đào cũng không nhiều nên đào Thất thốn thường được trồng và chăm sóc trong chậu hoặc vườn ươm nhỏ. Theo ông Vy Thanh Giảng, chủ nhiệm câu lạc bộ sinh vật cảnh thành phố Lạng Sơn thì nguồn gốc cây đào này đã có từ rất lâu, là loài đào quý hiếm nên chỉ dành cho vua chúa thưởng ngoạn vào ngày xuân, chính vì vậy nó có ý nghĩa và giá trị kinh tế cao. Cây đào Thất thốn cao khoảng 70 cm (có những cây được trồng thẳng xuống đất và không có tác động của con người có thể cao hơn nhiều nhưng ít giá trị). Đào Thất thốn được uốn tỉa và chăm sóc trong chậu, thông thường thì chỉ cần trồng 1 năm đã cho hoa, hoa màu hồng phai, nở nhiều và cây 3 năm tuổi mới kết quả. Cây thường thấp nên hoa và quả thường mọc tận sát gốc. Ông Giảng còn cho biết thêm, vì là giống đào quý nên tìm được những cây đào Thất thốn thật 100% không đơn giản bởi cây bị lai ghép nhiều. Trong 30 hội viên của câu lạc bộ thì chỉ có vài người là có được những cây đào Thất thốn còn giữ được nguyên gốc. 
Nhiều người chơi đào cho rằng chơi đào Thất thốn vẫn là thú vị và đặc biệt nhất : Hoa đào Thất thốn đã đẹp nhưng khi kết quả thì không ai tin vào mắt mình và nghĩ đó chỉ là cây hoa giả bởi cây thì nhỏ nhưng quả ra kín xung quanh từ gốc đến ngọn. Tuy nhiên những năm gần đây, do khí hậu có nhiều biến đổi nên việc ra hoa, kết quả không đều đặn như trước kia, có khi mấy năm mới nở hoa vào đúng dịp tết, còn lại đều nở ra Giêng do đó việc chăm sóc hết sức cẩn thận, đòi hỏi kỹ thuật và kinh nghiệm mới có thể vừa tạo được thế đào đẹp, lại có được những bông hoa rực rỡ đầu xuân.
Giá trị kinh tế từ cây đào Thất thốn có nhiều điểm tốt, song hiện nay thì việc lai ghép đào Thất thốn với một số loại đào khác diễn ra phổ biến khiến nhiều người nhầm lẫn với đào Thất thốn chính gốc và ít nhiều cũng ảnh hưởng tới giá trị kinh tế của loại đào này .Để trồng và chăm sóc đào Thất thốn  tạo ra được một cây ưng ý không phải dễ bởi nó chịu nhiều yếu tố chi phối như thời gian, giống, kỹ thuật chăm sóc, thời tiết… đặc biệt là thời điểm ra hoa rất quan trọng bởi đào Thất thốn không chỉ cắt, tỉa, uốn thành cây thế mà nó còn là cây hoa biểu tượng của ngày tết, của không khí ngày xuân. Hiện nay đào Thất thốn còn không nhiều, người trồng cũng ít hẳn đi khiến nhu cầu ngoài thị trường càng cao. Việc gây giống và chăm sóc tốt cho giống đào này không những đem lại hiệu quả kinh tế mà còn khôi phục lại được phong trào trồng và chơi đào Thất thốn ở Lạng Sơn.

Ở Đà Lạt, Lâm Đồng :
Còn đó những lời giải đáp khoa học và thuyết phục về  đệ nhất đào :
Xưa, các nghệ nhân vẫn ca tụng, đồn thổi với nhau về giống đào vua - Thất Thốn. Đó là giống đào năm xưa chuyên dùng để tiến vua mỗi dịp Tết. Nó có thân đen, xù xì, khi chưa nở hoa, trổ mã thì trông cứ như một cành củi mục được ai đó cắm vào chậu cây cảnh, buồn thiu, xúi quẩy, chẳng có chút sinh khí, sức sống nào. Đến độ, nếu không được giới thiệu trước, dịp giáp Tết, bước vào nhà ai mà có cây đào Thất Thốn này, khách chắc hẳn phải lấy làm ái ngại cho vượng khí của chủ nhân trong năm mới. 
Ấy thế mà khi đã nở hoa thì đào Thất Thốn rực rỡ và đẹp đến thần bí mà chẳng có loài đào nào sánh được. Lúc sắp ra hoa, thân cây hoa cứ sáng dần lên. Rồi từ trong cái màu đen chết chóc của thân cây nhú lên những chồi xanh mướt và những nụ hoa đỏ thắm. Màu đỏ của hoa đào Thất Thốn thật đặc biệt. Nó chẳng khác nào màu đỏ trên dải giấy viết các câu đối Tết, mà bay bổng trên đó là những nét bút tài hoa của các ông đồ già. Cánh hoa Thất Thốn dày dặn, ở giữa là nhụy vàng. Cả cây hoa là những sự tương phản, đối lập đến ngỡ ngàng: Đối lập về màu sắc (màu đỏ của hoa và màu đen của thân cây), đối lập về sức sống (sự đen mục già nua của thân cây và sự xanh non, măng mớn của chồi). Những cành Thất Thốn dáng khẳng khiu, hoa đỏ thắm, lại được đặt trong chậu xanh mướt với thảm thực vật li ti ở phía dưới, dễ làm liên tưởng tới khung cảnh hùng vĩ của một cây gạo lâu năm ngạo nghễ giữa thảo nguyên xanh.
  Thất thốn : Mỗi thốn, tức mỗi tấc theo cách gọi của các cụ có thể có 7 hoa đào, vì thế mới có tên gọi Thất thốn.Hay cách giải thích khác ,Đào “ Thất Thốn “ là loại đào có cây cao hơn mặt đất không quá bảy tấc,trồng trong ba năm mới đơm hoa,bảy năm cây ra hoa kép và mỗi tầng hoa đều có bảy cánh...Thất là vì thông thường cả cây đào một năm chỉ ra 7 hoa, rồi lá dài 7cm hay một năm các cành chỉ lớn thêm 7 tấc… Mỗi năm cây chỉ chịu cao thêm khoảng 7 thốn (hơn 20cm nên được gọi là "thất thốn" ..... Mỗi thốn, tức mỗi tấc theo cách gọi của các cụ, của thân cây có thể trổ 7 hoa nên mới có tên gọi là “Thất Thốn”.“Mỗi năm thân đào chỉ cao thêm được 3cm, hoa kép gồm 7 cánh có màu đỏ, còn hoa đơn gồm 5 cánh có màu hồng... Nghe nói sau 30 năm tồn tại, màu hoa đơn sẽ chuyển hóa thành hoa kép, nhưng điều này chưa ai kiểm chứng được,...
Chẳng ai đưa ra được một giải thích rõ ràng, minh triết về cái tên: Đào Thất Thốn. Tất cả chỉ là phỏng đoán từ một số đặc điểm của cây ( Thậm trí phân biệt màu sắc chỉ có màu đỏ thắm hay màu hồng phai,hay...? ) . Có người nói là do mỗi thốn đào (nhánh nhỏ) dài 7 tấc, nở ra 7 bông đào. Có người lại nói tên Thất Thốn là sự cộng lại của hai chữ: “Thất bát” và “thiếu thốn”, do trồng đào Thất Thốn thì nghèo, không chóng thu lợi như trồng những loài đào khác. Nguyên nhân là do đào này rất khó ra hoa, mà có ra hoa thì thường vào Rằm Tháng Giêng, đã qua Tết mất rồi, vì thế, nếu trồng chơi thì không sao, chứ trồng để kinh doanh thì thua to.
Cũng chẳng ai biết gốc gác chính xác của giống đào này ,cũng chẳng có ghi nhận tỷ mỷ ở những vùng đất nào của đất nước chúng ta phân bổ loại đào quý này . Chỉ biết các cụ truyền lại rằng, đây là vua của các loại đào và thường được dùng để tiến vua. Có người nói Thất Thốn là giống đào có gốc gác từ Trung Quốc, nhưng,ngay như nghệ nhân Lê Hàm ( Làng đào Nhật Tân ) nói : Đã từng sang Trung Quốc xem các loại đào, mà chẳng thấy loại nào giống đào Thất Thốn của Việt Nam. Trong các tranh cổ, người ta thấy bóng dáng của cành đào Thất Thốn. Người ta kể với nhau rằng, các gia đình Hà Nội xưa, nhà nào có cây đào Thất Thốn trong nhà là quý lắm, cả nhà mong ngóng từng ngày, đếm từng bông đào nở. Thế nhưng, cũng rất hiếm khi đào nở.
Vẫn còn đó những bí ẩn và câu chuyện còn tiếp về loài đào quý hiếm này của chúng ta,còn đó những điều cần lý giải .Công sức  để có những cây đào Thất Thốn hôm nay thật chẳng biết bao nhiêu mà kể. Nhưng cái đáng quý hơn là những người yêu hoa đích thực lại được thưởng thức vẻ đẹp của Thất Thốn, lại được bàn tán, chiêm ngưỡng nó mỗi dịp Tết đến, xuân về, gia đình tụ họp,quây quần trong khu vườn rực sắc xuân để uống rượu, vịnh thơ, ngắm đào Thất Thốn nở. Chuyện kể rằng, có một nhà sư trụ trì tại một ngôi chùa ngoại thành Hà Nội có thú chơi cây cảnh. Nhà sư ấy thường đến các vườn đào để thưởng hoa xuân. Say mê vẻ đẹp của Thất Thốn, nhà sư ấy làm hai câu thơ dân dã thế này:
---------------------------------------------
Bài viết được cô đọng từ nhiều nguồn tin khác nhau : Từ hiểu biết của các nghệ nhân ,các nguồn tin báo chí và các chủ vườn cảnh hay người yêu thích cây cảnh, chúng tôi mong có cái nhìn khách quan để viết bài về loại đào cổ,quý hiếm này . Tuy nhiên vẫn còn đó nhiều tranh luận ,chưa thống nhất về đặc tính loại cây này cũng như những thông tin" Không biết đâu mà lần ", Còn đó câu hỏi của những người đam mê cây cảnh nghệ thuật và trân trọng giá trị thật, và vẻ đẹp tự nhiên vốn có của loại đào " Hiếm,ít người biết rõ " này.